امروزه که دنیای ماشینی و صنعتی روزبه‌روز در تمامی عرصه‌های زندگی بشر رخنه کرده، فشار عصبی معنا و مفهوم پیدا می‌کند، فشار روانی یا «استرس» حالتی درونی ناشی از خواسته‌های فیزیکی یا موقعیت‌های اجتماعی است که بالقوه زیانبار، غیر قابل‌کنترل یا فراتر از استعداد سازگاری فرد است. ارزیابی و کنترل تصاویر ذهنی و برداشت‌های انسان بدون در نظر گرفتن عوامل تنش‌زای محیط طبیعی امکان‌پذیر نیست. صدمات ناشی از تنش و بحران‌های عصبی در زندگی اجتماعی پیامدهای جسمی، روانی و اجتماعی بسیار زیاد با صرف هزینه‌های گزاف به وجود آورده است و موجب شده تا پژوهشگران به تدوین برنامه‌هایی برای بازنگری و بازیابی طبیعت بپردازد تا با تلفیق انسان و محیط طبیعی، سلامت و بهداشت روان در جامعه نیز به کیفیتی امیدبخش نزدیک شود. شفا، اصطلاح گسترده‌ای است که ضرورتاً به معالجه بیماری اشاره ندارد. بلکه به‌عنوان روندی کلی برای بهبود اطلاق می‌شود که روح و جسم را با هم در نظر می‌گیرد. بنا بر نظریه «کوپرمارکوس» و «بارنس» در سال 1995 شفا، رهایی از علائم فیزیکی، بیماری و ضربه روحی است و عاملی برای کاهش فشار عصبی و افزایش میزان راحتی افراد قلمداد می‌شود. در واقع شفابخشی خاصیتی است که طی آن سلامت روان تأمین شده و به کاهش استرس و افزایش تجدیدقوا می‌انجامد. همچنین اصطلاحی است که به‌طور مکرر برای مناظری به کار رفته که آسایش را ارتقا داده و به حفظ سلامت کمک می‌کند و آنالیز آنچه روی بازدیدکننده تأثیر می‌گذارد، از اهداف آن است. ارتباط میان منظر و سلامت برای مدت طولانی در فرهنگ‌ها و جوامع مختلف مورد توجه بوده است. حضور عناصر طبیعی و مصنوع در مناظر به کمک حواس پنج‌گانه، ادراک محیط را بر انسان ممکن می‌سازد. این عقیده که مشاهده آب، سبزه، شنیدن آوای حاصل از عناصر طبیعی (حرکت آب و آوای پرندگان)، استشمام رایحه گیاهان و گل‌ها و محرک‌های چشایی و لامسه، پنج حس را تحت تأثیر قرار می‌دهد و با تمرکز آن می‌تواند بر کاهش استرس مؤثر باشد، در آسیای اولیه (چین، یونان و فرهنگ‌های رومی) نیز مورد بررسی و مطالعه قرار گرفته است. منظر شفابخش در گذشته شامل خلوت معنوی و مناظر زیبای طبیعی بوده است. در واقع باغ شفابخش به‌وسیله ارتباطی که از طریق حواس مختلف با انسان برقرار می‌کند باعث شفابخشی شده و فشار روانی زندگی روزمره کاهش می‌دهد. در حقیقت می‌توان گفت راز موفقیت باغ شفابخش در کشش ذاتی انسان به‌سوی طبیعت، احساس حیات و آرامش است. اتصال محکم زندگی انسان، طبیعت و هنر به‌عنوان عنصر فطری، این تصور بشر برای فرار از تحت سلطه بودن سیستم‌های حیات به‌وسیله پیشرفت بشریت و فن‌آوری‌های نوین به شکلی که توانایی تغییر و انتقال بنیادین جهان طبیعت را داشته باشد، زیر سؤال برده است و به‌تبع این توهم نابخردانه معماری‌ای را ایجاد کرده که تراکم شدید ساختمان‌ها و فروپاشیدن محیط طبیعی و جدایی مردم از اکوسیستم و هنر را به دنبال داشته است.

در دنیای کنونی افزایش بی‌رویه جمعیت شهرها از یک سو و توسعه بی‌ضابطه و روی آوردن مردم به زندگی‌های ماشینی کاهش تحرک در مقابل افزایش فشارهای اجتماعی و گسستگی انسان از هنر بدون توجه به نیاز و سلامت روح و عدم توجه به اینکه فضای معماری به‌عنوان بستری مهم برای فعالیت‌های انسانی، تأثیرات عمیقی بر سلامت روان می‌گذارد جوامع بشری را در معرض بحران قرار داده و مهم‌ترین عامل بروز بیماری‌های روانی افزایش استرس و افسردگی در بین افراد مختلف گشته است. با توجه به نیازهاي امروزی کشور ایران و دنیا، از جمله کمبود فضاهای درمانی مکمل جهت توجه به نیازهاي روانی و جسمی انسان که امروزه به دلیل شیوه زندگی ناسالم و محیط غیرطبیعی و نیازهای انسان نادیده گرفته شده است، اهمیت می‌یابد. لذا این کتاب سعی بر آن دارد تا با در نظر داشتن اهداف تحقیق با استفاده از روش طراحی مبتنی بر سابقه و گردآوری اطلاعات به روش کتابخانه‌ای میدانی و بهره‌گیری از اطلاعات اساتید مرتبط موجب تغییر نگاه تک بعدی اقتصادی عملکردی به طراحی فضاهای درمانی و کاهش میزان شدت تنش‌زا بودن ذاتی فضا و عملکرد به نگاهی در جهت تأمین نیازهای انسانی به‌واسطه هنر و طبیعت به ارتقاء کیفیت طراحی بر اساس باغ ایرانی و اصول طراحی آن گشته است. هدف اصلی این کتاب بر آن بوده است که مفهوم کاملی از باغ ایرانی و نحوه نگرش اصولی به طراحی بر اساس این اسلوب ماندگار که از تاریخ زیبای ایران و پیشینیان ما را که به‌جای مانده است، بیان کند و چشم را روی ارتباط عمیق و دقیق دو علم روانشناسی و معماری بسته نگه ندارد؛ زیرا یک معمار علاوه بر اینکه هنرمند بسیار خبره‌ای باید باشد، روانشناس بسیار چیره‌دستی نیز باید باشد که نیاز مخاطبش را کاملاً درک کند. از دیدگاه من نویسنده این کتاب بدان جهت حائز اهمیت است که اول بدانیم زیبایی باغ ایرانی چیست و اصالت و زیرساخت اصلی آن را درک کنیم و سپس به دلیل دیگری اهمیت آن بارز است؛ چون در دنیایی که بیماران روانی استیج که همان بیماران آتیپیک ما هستند با بسترسازی مناسب مراکز درمانی که در این کتاب به باغ‌های شفابخش تعبیر گردیده است. این بیماران را از ابتدا در مراکزی درمان کنیم که دیگر واژه بیمارستان و مرکز درمانی را حمل نکند که عامل اضطراب می‌شود و با اصول و تأثیرپذیری تمام و کمال از باغ‌های شفابخش ایرانی که شفابخشی آن در لابه­لای این طراحی‌ها مشهود است بتوانیم شروع بیماری‌های روانی را در تمامی افراد به حداقل برسانیم. به قول روایتی از شعر هایکو ژاپنی: «در کوهساران راه می­روم دست گلی از شقایق می‌بینم و آن را می‌چینم...»؛ این نشان از آن است که در لحظه زندگی کردن و داشتن و ساختن هر چیزی چقدر زیباست و زندگی را آن‌گونه که هست دوست داشته باشیم و زیبا به جهان پیرامون بنگریم. عاشق باشیم و عاشقانه زندگی کردن را بیاموزیم و یاد بدهیم و گوهر زیبای وجودمان را ارزان نفروشیم. به قول نیچه: «هنگام بیرون راندن شیاطین از وجودمان گوهر زیبای وجودمان را در پای خوکان نریزیم...».

بيان مسئله/1

واژه‌شناسی باغ شفابخش/5

پیشینه باغ /7

باغ/24

پردیس/26

نگارگری و باغ ایرانی /28

باغ در دوره تيموري/ 34

باغ در دوره صفوي/ 39

نگارگري/43

مقدمه‌ای بر پیشینه‌ی باغ های ایرانی و باغ سازی/ 49

باغ ایرانی/52

تعریف و واژه‌شناسی/58

عناصر معماري باغ/68

تخت يا شاه‌نشین/70

عمارت اندروني/ 75

عناصر تزیینی باغ/ 77

باغ شاهزاده ماهان/79

تشكيل نظام تمرکز حواس و پيكرهمند شدن محرکهاي محيطي حواس پنج‌گانه در باغ ایرانی/    88

تحریک حواس پنج‌گانه/ 89

حس‌های پنج‌گانه /90

مدل بوم‌شناختی «ادراك» و «شناخت /96

تأثير نظام تمركز حواس بر احساس محصوريت در باغ ايراني /100

نظام های کالبدی باغ /101

نظام کاشت /104

توصیف شکلی نظام کاشت /108

نظام کاشت و نظام منظر /108

معنا و جایگاه عناصر طبیعی در فرهنگ ایران /110

تقدیس عنصر آب در فرهنگ ایران کهن /111

معنا و جایگاه گل، گیاهان و درختان در فرهنگ ایرانی/ 118

گل و گیاه (ایران کهن) /119

گل و گیاه در ایران تاریخی/ 121

معنا و جایگاه عنصر طبیعی درخت/ 126

درخت در فرهنگ ایران کهن /126

درخت در فرهنگ ایران تاریخ /128

جایگاه عنصر طبیعی آب در فرهنگ ایران تاریخی /131

معنا و جایگاه گل، گیاهان و درختان در فرهنگ ایرانی /133

مفاهیم باغ ایرانی و باغ شفا /134

باغ ایرانی /134

الگوی جامع باغ ایرانی/ 137

چارباغ یا چهارباغ ایرانی تمثیل از کیهان /139

چهارباغ /144

ريشه هاي شكل گيري مفهوم چهارباغ/ 147

تحليل تاريخي فرضيه الگوي چهارباغ/ 151

نظام ساختار هندسی /156

شکل هندسی باغ ایرانی/ 159

هندسه /162

باغ ایرانی و شفا بخشی /164

کارکرد باغ/ 164

فلسفه ي پيدايش و تاریخچه‌ی علمي باغ هاي شفابخش /173

باغهای درمانی/ 177

اصول باغ های شفابخش /185

جایگاه باغبانی درمانی در شفابخشی /186

جایگاه باغ ایرانی در شفابخشی/ 187

تبيين فرآيند ادراكي گسست محيطي – پیوند معنایی /188

باغ و شفابخشی /190

پردیس و شفابخشی/ 193

شفا و شفابخشی /195

ترمیم روان و سلامت /197

باغ های شفابخش /201

باغبانی درمانی /207

مزایای باغبانی درمانی /209

اصول و معیارهای طراحی باغ های شفابخش /211

لذت بصری و آرامش بخشی/ 211

کنترل و تسلط بر محیط/ 213

تعامل انسان با طبیعت از دیدگاه معماری /214

نقش طبیعت و باغ شفابخش در سلامت روان و کاهش اضطراب /217

شاخص‌های باغ شفابخش تأثیرگذار بر سلامت روان/ 218

محورهای مناظر شفابخش/ 220

اثر شفابخشی باغ ایرانی /223

عوامل طراحی باغ شفابخش /227

درمان بیماری افسردگی در باغ‌های شفابخش/ 229

معماری بیوفیلیا (بیوفیلیک) و تأثیر آن بر بیماران /229

اصول طراحی معماری بیوفیلیک /231

عناصر و الگوهای طراحی بیوفیلیک در بستر باشگاه هنر درمانی؛ باغ درمانی و باغ‌های شفابخش/ 233

معماری بیوفلیک برای بیماران آتیپیک /236

بیماری افسردگی آتیپیک /238

باغ باشگاه درمانی گوشهای کوچک از باغ ایرانی/ 241

ویژگیهای کالبدی-فضایی باغ باشگاه های درمانی /241

سخن آخر  /243

منابع /247